“…ένα άρθρο ηθικής αφετηρίας και κριτικής, με πολλούς παραλληλισμούς για την πολιτική, την κοινωνία και τη δημοκρατία του 390 πχ με την του 1974 και εντεύθεν, δυστυχώς, για την ανάδειξη της αποκλίνουσας πορείας των σημερινών πραγμάτων και την τραγικότητα των αποτελεσμάτων, ως προς τα κοινά, την ηθική αντίληψη και το δρόμο που χαράζουν οι Ηγέτες της Χώρας τα τελευταία χρόνια, χωρίς βέβαια να λείπουν οι αιχμές “ένθεν κακείθεν”, όχι κατ’ ανάγκη ισοβαρείς…
Τρία γάρ ἐστι τά μέγιστα ἄ διαφυλάττει καί διασώζει τήν δημοκρατίαν καί τήν τῆς πόλεως εὐδαιμονίαν : πρῶτον μέν ἡ τῶν νόμων τάξις, δεύτερον δ΄ ἡ τῶν δικαστῶν ψῆφος, τρίτον δ΄ ἡ τούτοις τά ἀδικήματα παραδιδοῦναι κρίσις.
(=Τρία είναι τα σπουδαιότερα που διασώζουν τη δημοκρατία και την ευδαιμονία της πόλης: πρώτον οι διατάξεις των νόμων, δεύτερον η ψήφος των δικαστών και τρίτον η παράδοση των αδικοπραγούντων στους διακαστές).
Μετά-Χαιρώνεια εποχή, όπως λέμε σήμερα, Μεταπολίτευση. Ναι, το έτος 338 π.Χ. χωρίζει την κλασσική αρχαιότητα από τους Ελληνιστικούς χρόνους. Τότε, εκεί στις πεδιάδες της Βοιωτίας, ο Φίλιππος Β’, ο μονάρχης της Μακεδονίας κατάφερε να καθυποτάξει και τους τελευταίους πυλώνες αντίστασης για την επικράτησή του στον Ελλαδικό χώρο. Εκεί, τότε, βρίσκεται η αφετηρία της μακεδονικής κυριαρχίας για έναν αιώνα στα Ελληνικά πράγματα. Η μακεδονική φάλαγγα, η μακεδονική σάρισα, οι επιφανείς μακεδόνες εταίροι, εκεί και ο Αλέξανδρος, ο διάδοχος του θρόνου, όλοι αυτοί εκμηδένισαν τον ιερό λόχο των Θηβαίων και νίκησαν κατά κράτος τους Αθηναίους, τους Βοιωτούς μαζί και τους υπόλοιπους συμμάχους τους.
Οι Αθηναίοι ανησυχούν. Είναι σίγουροι ότι ο Φίλιππος θα φθάσει και στην Αθήνα. Δεν θα το επιχειρήσει τελικά, απλώς ο στρατιωτικός του θρίαμβος θα ολοκληρωθεί με την καταστροφή της Θήβας, τρία χρόνια αργότερα, από τον δέκα-οκταετή Αλέξανδρο και θα επισφραγιστεί η πολυετής προσπάθεια του Φιλίππου για ένωση του Ελληνικού κόσμου υπό το “Πανελλήνιο Συνέδριο”. Μια πανελλήνια ένωση υπό την ηγεσία του Φιλίππου που αποσκοπούσε στην επέκταση του ελληνικού κόσμου στην Ασία, με τις τεράστιες αγορές και τις σχεδόν ανεξάντλητες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Ο οποίος Φίλιππος, να το σημειώσομε και αυτό, φοβόταν την εξουσία με τη μορφή της λαϊκής εξεγέρσεως. Και τα σκυλιά δεμένα. Τόσοι αντί-Φιλιππικοί αγώνες και ρητορείες του Δημοσθένη πήγαν χαμένοι, του οποίου Δημοσθένη οι λόγοι “όζουσι ελλυχνίων και σοφιστικής περιεργείας”. Γρήγορα, βέβαια, ο Φίλιππος θα φύγει από τη ζωή και ο Αλέξανδρος θα φύγει για την Ανατολή, να αντιπαρατεθεί με τον πέρση Μεγάλο Βασιλέα, τον Δαρείο Γ’, τον εχθρό όλων των Ελλήνων.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος την κατάσταση που πάει να δημιουργηθεί. Είναι έντονα τα ίχνη της κάμψεως του πατριωτικού συναισθήματος των Αθηναίων. Η Αθήνα χάνει την πολιτική της αίγλη. Επέρχεται σταδιακά οικονομική δυσπραγία με εμφανείς συνέπειες και στην κοινωνική πρόνοια. Βρισκόμαστε μισό περίπου αιώνα μετά τη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 404 π.Χ. Αλλά κάθε μεγάλο γεγονός αξιολογείται και αξιοποιείται από τις λεγόμενες “επόμενες κινήσεις”, όπως λέει κάποιος ιστορικός. Οι Αθηναίοι δεν συμβιβάζονται απλώς με τον νικητή τους, αλλά προχωρούν σε μια γενικότερη αναγνώρισή του ωσάν να ήταν ο ευεργέτης τους. Οι Αθηναίοι απεμπολούν το παλαιό ελληνικό, και αποκτούν πνεύμα ελληνιστικό, αποκτούν φρόνημα υποτακτικού, μας λέει ο Καργάκος.
Στις κρίσιμες, λοιπόν, εκείνες στιγμές, καθοριστικός για την τύχη της Αθήνας, που σημειωτέον δεν συμμετέχει στην εκστρατεία του Αλέξανδρου, υπήρξε ο ρόλος του ρήτορα Λυκούργου. Υπήρξε ένας ιδιοφυής οικονομολόγος. Ασκεί τα καθήκοντα τού Ταμία. Άνθρωπος εγκρατής, λιτός και σεμνός. Φορούσε το ίδιο ιμάτιο όλες τις εποχές, σπάνια φορούσε υποδήματα, και κοιμόταν σε κλίνη στρωμένη με προβιές, χωρίς προσκέφαλο για να αφυπνίζεται εύκολα. Αμείλικτος απέναντι σε εκείνον που πρόδιδε την πόλη ή παρέβαινε τους καθιερωμένους ηθικούς και πολιτικούς κανόνες. Μέσα σ’ αυτούς, οι σκευωροί και οι συκοφάντες. “Τον Λυκούργο ου μελάνι, αλλά θανάτω χρίοντι τον κάλαμον, κατά των πονηρών ούτω συγγράφειν” (= Ο Λυκούργος διατύπωνε τις κατηγορίες εναντίον των φαύλων, βρέχοντας την πέννα όχι με μελάνι αλλά με θάνατο).
Με πρόταση του Λυκούργου, ο Αρεοπαγίτης Αυτόλυκος δικάστηκε και καταδικάστηκε, επειδή, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, φρόντισε να φυγαδεύσει την οικογένειά του, για λόγους ασφαλείας, μακριά από την Αθήνα, παρά τη ρητή απαγόρευση που είχε επιβληθεί.
Ο στρατηγός Λυσικλής, με πρόταση του Λυκούργου, παραπέμφθηκε σε δίκη και καταδικάσθηκε σε θάνατο, επειδή η στάση του την ώρα της μάχης στη Χαιρώνεια “δεν υπήρξε αξιοπρεπής”. «Ήσουν εσύ στρατηγός, Λυσικλή, όταν χίλιοι πολίτες σκοτώθηκαν, δύο χιλιάδες αιχμαλωτίσθηκαν και τρόπαιο στήθηκε για την ήττα της πόλεως, ενώ όλη η Ελλάδα υποδουλώθηκε στον Φίλιππο; Και όλα αυτά έγιναν ενώ εσύ ήσουν αρχηγός του στρατού. Και τολμάς τώρα να ζεις και να βλέπεις το φως του ήλιου και να εισέρχεσαι στην αγορά, έχοντας γίνει ζωντανό μνημείο ντροπής και αίσχους για την πατρίδα»;
Ο πολίτης Διήφιλος παραπέμφθηκε σε δίκη, με “συγγραφή” Λυκούργου, για αθέμιτο πλουτισμό, όπως θα λέγαμε σήμερα. Ο συγκεκριμένος είχε πλουτίσει με την υπεξαίρεση του αργύρου από τους “κίονες” που άφηναν οι μεταλλωρύχοι για τη στερέωση της οροφής των στοών στα μεταλλεία του Λαυρίου. Καταδικάσθηκε σε θάνατο και η περιουσία του δημεύτηκε και μοιράστηκε στους πολίτες.
Κοντά στον Λυκούργο και ο Ευκράτης, ο οποίος εισηγήθηκε το νόμο για την προστασία της Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα ο νόμος αυτός κατά της τυραννίας αποσκοπούσε στον έλεγχο των δραστηριοτήτων του Αρείου Πάγου, για να αποφευχθεί πιθανή συνεργασία μελών του με κάποιον σφετεριστή της εξουσίας, ή έστω των “αρμών” της εξουσίας, όπως θα λέγαμε σήμερα! Ναι, εκείνη την εποχή οι Αθηναίοι είχαν κάποιους λόγους να φοβούνται, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, ενδεχόμενη εγκαθίδρυση τυραννίδας με τη συνεργασία Αεροπαγιτών. Δεν ξέρω βέβαια αν προηγουμένως θα έπρεπε να διορίσουν τρεις χιλιάδες νέους δικαστικούς στο Δικαστικό Σώμα, όπως θα έλεγε σήμερα o Παύλος!
Βεβαίως, δεν θα μπορούσε, από ένα τέτοιο σκηνικό, να λείπει και ο Αριστογείτων. Όχι ο αποκαλούμενος “τυραννοκτόνος”, αφού δήθεν με τον Αρμόδιο σκότωσαν τον άσχετο Ίππαρχο, αδερφό του τύραννου Ιππία, με κίνητρα προσωπικά και όχι πολιτικά, και η τυραννία διατηρήθηκε. Ο Αριστογείτων, λοιπόν, διάσημος για την αναίδειά του, είχε ονομαστεί “κύων του Δήμου”, είχε αναλάβει το έργο της κατασυκοφάντησης των αντιπάλων ηγετών της δημοκρατικής παράταξης. Οι ρητορικές του ικανότητες, βέβαια, ήταν πενιχρότητες, αλλά τη φήμη του όφειλε στην εριστικότητα και τη δικομανία του. Ομολογώ, ότι δεν θυμάμαι να είχε πει ότι, “για να κερδίσουμε τις εκλογές πρέπει να βάλλουμε δυό-τρείς πολιτικούς στη φυλακή, και πολλούς δημοσιογράφους δυό-τρία μέτρα κάτω από τη γη”. Προφανώς, όλες οι κατηγορίες του Αριστογείτονα κατέρρευσαν και υποχρεώθηκε να πληρώσει πολλά πρόστιμα. Ο ίδιος είχε φυλακιστεί πριν τη Χαιρώνεια για κηρύγματα ηττοπάθειας, και αργότερα θα αποκαλέσει τον Δημοσθένη και Λυκούργο, “καταραμένα κτήνη και απατεώνες”. Συνέβαιναν και τότε . . .
Ο Λυκούργος, λοιπόν, ο των αγαθών θαυμαστής και των φαύλων κολαστής, κατά έναν βιογράφο του, που είχε γεννηθεί το 390 π.Χ., δέκα περίπου χρόνια μετά το θάνατο του Σωκράτη (για ιστορικό προσανατολισμό), πραγματοποιεί ένα ειρηνικό οικονομικό και πολιτιστικό θαύμα, και μάλιστα σε μια εποχή κατά την οποία φαινόταν πως η Αθήνα είχε χάσει την παλαιά της αλκή. Το πλήγμα στη Χαιρώνεια αφύπνισε τον δυναμισμό των Αθηναίων. Αλήθεια το πλήγμα της Κυπριακής τραγωδίας ποιες δυνάμεις της Μεταπολιτεύσεως αφύπνισαν; Με την ιδιότητα του προέδρου, ας πούμε, των επιμελητών του θεωρικού ταμείου, (κάτι σαν υπουργός των Οικονομικών με διευρυμένες αρμοδιότητες), διαχειρίστηκε το δημόσιο χρήμα επί μία δωδεκαετία, κερδίζοντας την εκτίμηση των Αθηναίων, ακόμα και των αντιπάλων του. Δεν θα προσπαθήσω να τον συγκρίνω με κάποιον (ποιόν άραγε;) της δικής μας Μεταπολίτευσης!
Αύξησε τους πόρους και τους διέθεσε με τον πιο επωφελή για τον λαό και την πόλη τρόπο, χωρίς παράλληλα να αδιαφορεί για την αμυντική της θωράκιση, δίδοντας έμφαση στην ανασυγκρότηση του παραδοσιακού της στόλου. Χάρις στον Λυκούργο, η Αθήνα συνέχισε να είναι πολιτιστικός πρωταγωνιστής, κοντά στον επιφανή στρατηγό Φωκίωνα. Δικό του έργο είναι και το Παναθηναϊκό στάδιο, δίπλα στον Αρδητό. Η πιο σημαντική συνεισφορά του Λυκούργου στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι η αντιγραφή (και κάποιοι να προσέχουν πως αντιγράφουν!) των έργων των τριών μεγάλων Τραγικών ποιητών. Την έκδοση αυτή την οικειοποιήθηκε αργότερα ο Πτολεμαίος Β’ ο Φιλάδελφος, για τον εμπλουτισμό της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας. Έτσι σώθηκε ένα μέρος, ελάχιστο δυστυχώς, από τις αρχαίες τραγωδίες. Ίσως ήταν αυτός, ο Λυκούργος, που καθιέρωσε στην πράξη τη διαδικασία τού “ευθύνας διδόναι”. Δημόσιο δηλαδή απολογισμό για τα όσα έπραξε στη διάρκεια της εξουσίας του. Έχουμε επ’ αυτού πολλά παραδείγματα πολιτικών μας της Μεταπολίτευσης.
Ο Λυκούργος των Αθηνών ζούσε με τον τρόπο ζωής που επέβαλλε ο Λυκούργος της Σπάρτης. Αποστρεφόταν την πολυτέλεια και την επίδειξη, θα μου πείτε, δεν υπήρχαν τότε κότερα και πούρα, και δεν ήθελε οι γυναίκες των Αθηνών να είναι σπάταλες, στις οποίες, μεταξύ των άλλων, απαγόρευσε να πηγαίνουν στα Ελευσίνια Μυστήρια με άμαξα, έναντι αυστηρής χρηματικής ποινής. Τον νόμο αυτόν παρέβη η γυναίκα του Καλλιστώ. Όταν, λοιπόν, κάποιος πολίτης τον κατηγόρησε επ’ αυτού, ο Λυκούργος αποκρίθηκε, “Αλλ’ ουν εγώ διδούς, ου λαμβάνων εώραμαι” (=δεν με είδε κανείς να τα παίρνω, αλλά να τα δίνω).
«Μήτε να εξέλθει κανείς από την πόλη, μήτε να εξαποστείλουν οι Αθηναίοι τα παιδιά τους και τις γυναίκες τους σε άλλα μέρη», έλεγε ο σχετικός νόμος που είπαμε παραπάνω. Ένας πλούσιος Αθηναίος, ο Λεωκράτης, από δειλία εγκατέλειψε την πατρίδα του παίρνοντας μαζί όλη την κινητή περιουσία και έφυγε κρυφά στη Ρόδο διαδίδοντας ότι η πόλη των Αθηνών επρόκειτο να πέσει στα χέρια του Φιλίππου. Μετά από κάποια χρόνια, στη μετά-Χαιρώνεια εποχή είμαστε πάντα, ο Λεωκράτης θέλησε να επιστρέψει στην Αθήνα με την πεποίθηση ότι οι συμπολίτες του θα είχαν ξεχάσει τη φυγή του. Κάπως έτσι εκτιμούμε θα επιστρέψει και ο Χριστοφοράκος της Μεταπολίτευσης. Όμως η ηθική συνείδηση του Λυκούργου εξεγέρθηκε βλέποντας τον Λεωκράτη να κυκλοφορεί ελεύθερα στους δρόμους της πόλεως που είχε επαίσχυντα εγκαταλείψει την ώρα του κινδύνου. Όχι, δεν υπαινίσσομαι κάτι για το πώς θα συμπεριφερθούμε εμείς οι νεοέλληνες της Μεταπολίτευσης σε περίπτωση επιστρατεύσεως. Βλέπε επιτάξεις για τα κλειστά κέντρα! Κατήγγειλε, λοιπόν, τον Λεωκράτη για εσχάτη προδοσία. Ενώπιον του δικαστηρίου της Ηλιαίας ο Λυκούργος εκφώνησε τον “Κατά Λεωκράτους Λόγο”, το 330 π.Χ. οκτώ χρόνια μετά τη Χαιρώνεια.
Σημασία για τους ιστορικούς δεν έχει ότι ο Κατηγορούμενος Λεωκράτης αθωώθηκε με μία μόνον ψήφο (και οι συνειρμοί κατ’ ευθείαν στο δήθεν “βρώμικο” .89 της Μεταπολίτευσης), αλλά ότι με τον λόγο αυτόν μάθαμε ποιος ήταν ο Λυκούργος ο Αθηναίος του 4ου π.Χ. αιώνα. Ήταν ένας λόγος, όχι κατά ενός προσώπου, αλλά ένας υπέρ πατρίδος λόγος, με ό,τι πιο ιερό και συναισθηματικό η λέξη αυτή εκφράζει, έστω και αν η πατρίδα μας, αυτή της Μεταπολίτευσης δεν έχει θαλάσσια σύνορα. Ήταν ένας λόγος που υπαινίσσετο θάνατο στους προδότες, τους λιποτάκτες, τους ασεβείς, τους αγνώμονες και τους καταχραστές του δημοσίου πλούτου, αλλά, προ παντός, εναντίον πολιτών που επιβουλεύονται τη Δημοκρατία.
Εμείς βέβαια, εμείς της Μεταπολιτεύσεως,περιμένουμε την εκφώνηση του κατά ή υπέρ της Novartis λόγου για να μάθουμε τα όσα πολύ καλά ήδη γνωρίζουμε, και να γυρίσουμε πλευρό με τον γενικό και καθολικό αφορισμό “έλα μωρέ, αυτά κρίθηκαν στις εκλογές” , που, αλλοίμονο, ακουμπάει, κάθε φορά, το όλον του εκλογικού σώματος της Μεταπολίτευσης, πάσης ροπής και αποχρώσεως.
Βέβαια, μπορεί να ισχύει και τούτο, αν νικήσεις δεν χρειάζεται να δώσεις εξηγήσεις, αν νικηθείς, καλλίτερα να μην είσαι εκεί για να απολογηθείς.
21 Φεβρουαρίου 2020, επέτειος της απελευθερώσεως των Ιωαννίνων και της Ηπείρου, 1913.
25 Ιανουαρίου 2020. Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – Αεροπόρος.
Υ.Γ. Το 1991, εν όψει της εισβολής των Αμερικανών στο Κουβέϊτ, εκείνο το βράδυ η Ηγεσία με “παρεκάλεσε” να διανυκτερεύσω στο ΓΕΑ για να κάνω τις σχετικές ενημερώσεις. Ανέτρεξα στη βιβλιοθήκη στο γραφείο του Αρχηγού και ανέσυρα τον “Κατά Λεωκράτους Λόγο”, με το οποίον ασχολήθηκα μέχρι να λαμπαδιάσει η οθόνη από τις λάμψεις των πυροβόλων των πεζοναυτών και του ναυτικού κατά τις 3 τα ξημερώματα. Στρατιωτικές επιχειρήσεις με μετάδοση live! Εκείθεν, λοιπόν, το πρώτο ερέθισμα. Και το τελευταίο η σημερινή εμφάνιση του “Σαράφη”!